سیدحسین بن مساعد حسینی حائریحسینی حائری، عزالدین حسین‌بن مساعِد، عالم، محدّث و نسب‌شناس شیعی قرن نهم و دهم است. ۱ - ولادت و وفاتاز سال تولد، وفات و زندگی وی اطلاع دقیقی در دست نیست. سید محسن امین [۱]
امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۱۷۲.
بر پایه پاره‌ای اسناد خطی موجود در جبل‌عامل، حسین‌بن مساعد را از اهالی عیناثا در جبل‌عامل دانسته که با برادرانش، سیدعبدالحق و سیدزین‌الدین، به عراق رفته و در کربلا سکونت گزیده است و هر سه در همان‌جا فوت کرده‌اند. براین‌اساس، حسینی‌حائری از فقهای برآمده از مکتب کربلا به‌شمار رفته است. [۲]
علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۱، ص۹۴، ج ۱، قم ۱۴۱۲.
به‌نوشته آقابزرگ طهرانی، [۳]
آقابزرگ طهرانی، ج۶، ص۱۵۰، الذریعة الی تصانیف الشیعة، پانویس، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۱۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
به احتمال بسیار کتاب بَیدَرُالفلاح، که ابراهیم‌بن علی کَفعَمی در تألیف کتاب البلدالامین از آن بهره برده، تألیف مساعدبن حسین، پدر حسینی‌حائری، است؛ هر چند که پیشتر، افندی اصفهانی [۵]
عبداللّه بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۲، ص۱۷۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
این احتمال را بعید دانسته و آقابزرگ طهرانی [۶]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۱۸۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
خود در این نسبت تردید کرده بود. کحّاله [۷]
عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، ج۱۲، ص۲۲۳، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
اثری با عنوان المراسلات را نیز به مساعد نسبت داده است.
۲ - استاد کفعمیحسینیحائری معاصر و استاد کفعمی (متوفی ۹۰۰ یا ۹۰۵) بوده است. [۸]
مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۸.
[۹]
امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۱۷۱.
کفعمی، حسینی حائری را در حاشیه کتاب الجُنّةُ الواقیة و الجَنّةُالباقیة، معروف به المصباح، و دیگر آثار خود ستوده است. از کتاب فَرَجُ الکَرب و فَرَحُ القلب کفعمی بر می‌آید که وی با حسینی‌حائری مکاتباتی به نظم و نثر داشته است. [۱۰]
عبداللّه بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۱۱]
امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۱۷۱۰ـ۱۷۲.
[۱۲]
پانویس، آقابزرگ طهرانی، ج۶، ص۱۵۰، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
شیخ حرّ عاملی (متوفی ۱۱۰۴) در امل الآمل [۱۳]
محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۰۲، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
حسینی حائری را فاضل و صالح وصف کرده است.
۳ - حسینی‌حائری و نسبشناسیحسینیحائری در نسب‌شناسی نیز دستی داشته است. بر طبق برخی مکتوباتش، در ۹۱۷ از کربلا به سوی خراسان رفته و نَسَب ساداتی را که در سمنان و سبزوار دیده، ضبط کرده است. [۱۴]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، ج۱، ص۷۳، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ش.
[۱۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۵۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴ - مدت عمراین گزارش و نیز ثبت تاریخ ۹۱۷ برای تألیف برخی آثار او، نشان می‌دهد که او پس از این تاریخ درگذشته است. سیدشهاب‌الدین مرعشی‌نجفی، [۱۶]
علی بن محمدعمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ج۱، ص۳۹، چاپ احمد مهدوی‌دامغانی، قم ۱۴۰۹.
بدون ذکر منبع، طول عمر او را ۱۲۰ سال نوشته است.
۵ - مهمترین اثر حسینیحائریمهمترین اثر حسینی‌حائری، تُحفَةُ الابرار فی منَاقب اَبِی الائمةِ الاَطهار، درباره مناقب و فضائل حضرت علی علیه‌السلام است. او این اثر را در سی باب تألیف و در ابتدای کتاب تصریح کرده که به سبب اختلاف فراوان درباره مناقب آن حضرت، به تألیف این کتاب پرداخته است. وی در این اثر از احادیث معتبر اهل سنّت نیز استفاده نموده و در فهرست منابع، حدود شصت کتاب اهل سنّت را ذکر کرده است که شماری از آن‌ها امروزه در دسترس نیستند. در انتهای کتاب، فصلی به فضائل امامان دیگر و نیز حضرت زهرا علیهم‌السلام اختصاص داده است. [۱۷]
اعجاز حسین‌بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الأستار عن اسماء الکتب و الأسفار، ج۱، ص۱۰۳، قم ۱۴۰۹.
[۱۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۴۰۵ـ ۴۰۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۵۰، پانویس، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
به نوشته افندی‌اصفهانی، [۲۰]
عبداللّه بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۲۱]
عبداللّه بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۲، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
از جمله منابع حسینی در تألیف این اثر، کتابُ المَناقب ابوعَمرو (ابوعمر) زاهد (متوفی ۳۴۵) و شرح نهج‌البلاغه ابن‌عنقا متعلق به قرن هشتم، بوده است. آقابزرگ طهرانی [۲۲]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۳۶۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۳]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۶۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
اقتباس او را از المناقب تأیید کرده، ولی درباره اصالت کتاب دوم مناقشه کرده و احتمال داده است که این اسم، تصحیف ابن‌عقایقی باشد. [۲۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۵۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۰، ص۱۴۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۶]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۱۶۸ـ۱۶۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
تُحفَةُالابرار از جمله منابع بِحارالانوار علامه مجلسی بوده است [۲۷]
مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۸.
هرچند مجلسی [۲۸]
مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۵.
گفته چون بیش‌تر احادیث تحفةالابرار در کتابهای مشهورتر یافت می‌شود، از این کتاب به‌ندرت استفاده کرده است.
۶ - اثر دیگر اواثر دیگر حسینی‌حائری، حاشیه‌های او بر عُمدةُالطّالب فی اَنساب آل ابی‌طالب، اثر ابن‌عِنَبَه (متوفی ۸۲۸)، در نسب‌شناسی است. بخشی از این حاشیه‌ها همراه با متن عمدةالطّالب در ۱۳۳۷ش در نجف چاپ شده است. [۲۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۵۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۶۵، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۱]
خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران ۱۳۴۴ش.
نسخه‌ای از این کتاب به خط حسین بن مساعد وجود دارد که در ۸۹۳ نوشتن متن آن و در ۹۱۷ نوشتن آخرین حواشی آن به پایان رسیده است. [۳۲]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، ج۱، ص۷۳، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ش.
[۳۳]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۱۳۵، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۳۳۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۵]
ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۰ـ۱۱، چاپ محمدحسن آل‌طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
۷ - منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲)) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ش. (۳) ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی‌طالب، چاپ محمدحسن آل‌طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱. (۴) عبداللّه بن عیسی‌افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ. (۵) امین، اعیان الشیعه. (۶) محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش. (۷) علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج ۱، قم ۱۴۱۲. (۸) علی بن محمدعمری، المجدی فی انساب الطالبیین، چاپ احمد مهدوی‌دامغانی، قم ۱۴۰۹. (۹) عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۱۰) اعجاز حسین‌بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الأستار عن اسماء الکتب و الأسفار، قم ۱۴۰۹. (۱۱) مجلسی، بحارالانوار. (۱۲) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران ۱۳۴۴ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن مساعد حسینی حائری»، شماره۶۲۵۰. |